مراحل رشد طبیعی مهارت ها در کودکان

وقتی بچه های سالم تری داشته باشیم، توانمندی آنان در مدرسه بهتر خواهد بود و با توانایی بیشتری به فراگیری می پردازند و به طور طبیعی کشور سالم تر و فعال تری در آینده خواهیم داشت.

با پایش به موقع رشد و تکامل کودکانمان توسط  متخصصان پزشکی، توانبخشی پزشکی، تغذیه و روانشناسی کودک، ضمن شناسایی توانمندی های کودکانمان، از کوچکترین محدودیت های عملکردی آنها آگاهی یابیم و در اسرع وقت اقدامات لازم را در جهت رفع کاستی ها انجام دهیم.

متخصصین دپارتمان رشد و تکامل کودک کلینیک تخصصی طب پیشگیری و ارتقا سلامت جامعه با تجربه ای بالغ بر 10 سال کاری با کودکان و با بهره گیری از دانش روز غربالگری و پایش سلامت کودکان در خدمت والدین عزیز هستند.

آگاهی و توجه به مراحل رشد و تکامل  مهارت های گفتار و زبان، شنوایی و حرکتی در نوزادان، شیرخواران و کودکان برای والدین بسیار ضروری می باشد:  

مراحل رشد طبیعی گفتار و زبان

حدود یک سالگی

• نامش را تشخیص می دهد
• علاوه بر “ماما” و “بابا” دو سه کلمه می گوید.
• کلمات خانواده را تکرار می کند
• آموزش های ساده را درک می کند
• کلمات را به عنوان نماد اشیاء تشخیص می دهد: ماشین (اشاره به گاراژ)

بین یک و دو سالگی

• مفهوم نه را درک می کند
• حدود ۱۰ تا ۲۰ کلمه (اسامی) را استفاده می کند
• عبارات دو کلمه ای به کار می برد مثل: ” بابا بای بای”
• با دست “بای بای” می کند و دالی موشه بازی می کند
• صداهای حیوانات خانگی را در می آورد
• وقتی از او یک اسباب بازی خواسته می شود، آن را می دهد
• از کلماتی مثل “بیشتر” برای ساختن آنچه می خواهد استفاده می کند
• به خودش، انگشت، چشم و بینی خود اشاره می کند
• وقتی از او خواسته می شود شیئ را از اتاق دیگر بیاورد انجام می دهد

بین دو و سه سالگی

• قسمتهای مختلف بدن را می شناسد
• با خودش و عروسک هایش به مکالمه می پردازد
• می پرسد “آن چیه؟” و “مال من کو؟”
• گفته های دو کلمه ای منفی به کار می برد مثل “میخوام نه”
• با اضافه کردن علامت جمع کلماتی مثل “کتاب ها” می سازد
• حدود ۴۵۰ واژه در خزانه لغاتش دارد
• نام خود را بیان می کند و با جمع کردن انگشتانش سن خود را نشان می دهد
• اسامی و افعال را به هم وصل می کند و عبارتی مانند “ماما برو” می سازد
• مفاهیم ساده ی زمانی را می فهمد مانند “دیشب” و “فردا”
• از ضمیر “من” به جای نامش استفاده می کند
• سعی می کند توجه بزرگترها را به خود جلب کند ”منو نگاه کن”
• دوست دارد داستان مشابه را تکراری بشنود
• ممکن است وقتی منظورش “بله” است “نه” را بکار ببرد
• با دیگر بچه ها به خوبی بزرگتر ها صحبت می کند
• به جای گریه و کتک مشکلاتش را با گفتگو حل می کند
• با کلمه سوالی “کجا” سوال می پرسد
• تصاویر و چیزهای عمومی را نام می برد
• جملات کوتاهی مشابه این موارد را می گوید: ”من بیشتر میخوام” یا “من شیرینی میخوام”
• ۳ تا ۴ رنگ را تطبیق می دهد، کوچک و بزرگ را هم می داند

بین سه و چهار سالگی

• می تواند یک قصه تعریف کند
• جملات ۴ تا ۵ کلمه ای طولانی دارد
• خزانه واژگانش نزدیک به ۱۰۰۰ کلمه است
• حداقل یک رنگ را نام می برد
• کلماتی مانند دیروز، تابستان، وقت ناهار، امشب، کوچک و بزرگ را می فهمد
• شروع به اطاعت از دستورات می کند مثل “این پازل را بگذار زیر صندلی”
• نام خانوادگی خود و نام خیابانی که در آن زندگی می کند می داند و چند شعر کودکانه می خواند

بین چهار و پنج سالگی

• جملات طولانی در حد ۴ تا ۵ کلمه دارد
• زمان گذشته را به درستی به کار می برد
• حدود ۱۵۰۰ واژه در خزانه ی لغاتش ارد
• رنگ های قرمز، آبی، زرد و سبز را نشان می دهد
• سه گوش، دایره و چهار گوش را می شناسد
• مفاهیم صبح، بعد و شب را می فهمد
• می تواند راجع به موقعیت های انتزاعی و خیالی صحبت کند مثلا من امیدوارم، ای کاش  …
• سوالات زیادی می پرسد مثل: کجا؟ چرا؟

بین پنج و شش سالگی

• جملات طولانی ۵ تا ۶ کلمه ای دارد
• حدود ۲۰۰۰ کلمه در خزانه ی لغاتش دارد
• کاربرد اشیاء را بیان می کند (باقاشق غذا می خوریم) و می تواند بگوید اشیاء از چه ساخته شده اند
• موقعیت اشیاء را نسبت به هم می داند مثلا “کتاب روی میز هست”
• آدرسش را می داند
• پول را می شناسد
• متضادهای عمومی را می داند مثل “بزرگ و کودک”
• مفهوم شباهت و تفاوت را درک می کند
• تا ده شی را می شمارد
• برای کسب اطلاعات سوال می پرسد
• دست راست و چپ خود را تشخیص می دهد
• از انواع جملات استفاده می کند مثلا “اجازه بدید بعد از خوردن برم خرید”

منبع

وبسایت ldonline.org بخش  Speech and language milestone chart

تکامل شنوایی نوزادان و شیرخواران

ساده ترین پاسخ قابل برانگیختن در نوزاد، رفلکس استارتل یا مورو است. تمامی کودکان با شنوایی هنجار که سن کمتر از ۳۶ ماه دارند، با ارائه ی محرک ۶۵ دسی بل یا بالاتر که شروع ناگهانی داشته باشد، پاسخ استارتل را نشان می دهند. یکی از روشهای ساده برای ایجاد این پاسخ، ارائه ی محرکات گفتاری از طریق بلندگو است. با ارائه ی این نوع محرک، پاسخ استارتل به صورت حرکت رفلکسی، سریع و جهشی کل بدن ملاحظه می شود.

   توصیه شده کسب پاسخ استارتل، آخرین مرحله از غربالگری وضعیت شنوایی کودک باشد چون ممکن است ارائه ی صدای بلند موجب ترسیدن کودک، گریه کردن و عدم همکاری بعدی وی شود. اگر کودکی فاقد رفلکس استارتل باشد، باید فورا تحت آزمایشات کامل ادیولوژیک قرار گیرد.

• تولد تا ۴ ماهگی:
  1. پاسخ ها محدود و رفلکسی هستند
  2. در محیط ساکت می توان با محرکات شنوایی آهسته، پاسخ چشمک زدن و گشاد شدن چشم را مشاهده کرد. البته این پاسخ تغییر پذیری زیادی دارد.
  3. تنها پاسخ قابل اطمینان در این سن پاسخ استارتل است.
  4. در ۳ یا ۴ ماهگی ممکن است چرخش سر آهسته به سمت منبع صدا دیده شود متغییر است.
• ۴ تا ۷ ماهگی:
  1. در ۴ ماهگی کودک چرخش سر به سمت منبع صدا را نشان می دهد.
  2. در ۷ ماهگی قوام عضلات گردن کودک به حدی رسیده که امکان چرخش مستقیم سر به سمتی که صدا ارائه شده را می دهد.
  3. برای صداهایی که پایین تر از سطح چشم باشند، مکان یابی مستقیم نخواهد بود.
  4. چرخش سر مستقیم به طرفین (در محور طرفی) وجود دارد.
• ۷ تا ۹ ماهگی:
  1. نوزاد شروع به شناسایی دقیق محل منبع صدا با چرخش مستقیم سر می کند.
  2. هنوز نمی تواند صداهایی را که بالاتر از سطح چشم قرار گرفته اند مکان یابی کند.
• ۹ تا ۱۳ ماهگی:
  1. در انتهای ۱۳ ماهگی، کودک قادر به شناسایی سریع و دقیق صداها در طرفین و پایین و بالا است.
  2. در ۱۲ ماهگی، بلوغ کامل سیستم شنوایی رخ می دهد.
  3. حس کنجکاوی کودک کاملا شکل گرفته و با ارائه ی محرک مناسب در این سن می توان پاسخ های مکان یابی سریع را ملاحظه کرد.
• ۱۳ ماهگی به بعد:
  • با وجودی که در این سنین نیز شنوایی شناس متبحر می تواند پاسخ های جهت یابی غیر شرطی را ثبت کند، اما معمولا از این سن تا حدود ۲۶ ماهگی، پاسخ های کودک تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار می گیرد مثلا با این که کودک صدا را می شنود، اما از پاسخ دادن خودداری می کند. بنابراین به نظر می رسد در این محدوده ی سنی، استفاده از روش های ارزیابی شرطی مانند ادیو متری تقویت بینایی (VRA) مناسب تر باشد.

منبع:

Hearing in children. Marion P.Downs , Gerry L.Northern

مراحل رشد حرکتی طبیعی در نوزادان و شیرخواران

بدو تولد تا ۳ ماه

• سرش را تا ۴۵ درجه بلند می کند،
• سر و سینه اش را از زمین بلند می کند،
• سرش را ثابت نگه می دارد،
• به سمت صداهای بلند بر می گردد،
• سرش را به سمت چپ و راست حرکت می دهد،
• بر روی ساعد دستهایش تکیه می دهد.
• * هنجار:  داشتن ۴ تا ۶ مورد از موارد بالاست.

۴ تا ۶ ماهگی

•  به اسباب بازی چنگ می زند،
•  در هر دو جهت غلط می زند،
• اشیا را در دست می گیرد و به سمت دهان می برد،
• سرش را کاملا و به طور یکنواخت بالا نگه می دارد،
• وزنش را روی پاهایش تحمل می کند،
• خودش را با حرکت دادن دست و پایش سرگرم می کند.
• * هنجار: داشتن ۴ تا ۶ مورد از موارد بالاست.

۷ تا ۹ ماه

• خزیدن روی زمین را آغاز می کند،
• بدون کمک دیگران می نشیند،
• با کمک و تکیه به چیز دیگر می ایستد،
• به خوبی می خزد،
• به اشیا اشاره می کند
• اشیا را با کمک انگشت اشاره و شست بر می دارد
• در محدوده کوچکی از اطراف خود حرکت می کند و گشت می زند
• اشیا را به هم می کوبد
• اشیا را از یک دست به دست دیگر می دهد.
• * هنجار:  داشتن ۶  تا ۹ مورد از موارد بالاست.

۱۰ تا۱۲ ماه

• خواسته هایش را با حالات چهره ای و بدنی نشان می دهد،
• چهار دست و پا راه می رود،
• اشیا را داخل ظرف می گذارد،
• چند قدم گام بر می دارد،
• * هنجار داشتن ۳ تا ۵ مورد از موارد بالاست.

۱۳ تا ۱۵ ماه

•  از فنجان چای می نوشد،
• به خوبی تاتی تاتی می کند،
• می تواند یک خط بکشد،
• به خوبی می دود،
• روی زانوها خم می شود وحتی شی را از روی زمین بر می دارد،
• محتویات ظرف را  خالی می کند،
• به سمت عقب راه می رود.
• * هنجار داشتن ۴ تا ۸  مورد از موارد بالاست.

۱۶ تا ۱۸ ماه

• دوست دارد از اشیا مثل میز یا صندلی  بالا برود،
• سه مکعب را روی هم می گذارد،
• صفحات کتاب را ورق می زند،
• خط خطی کردن را کاملا انجام می دهد،
• وقتی روی سه چرخه نشانده می شود رکاب می زند،
• از اسباب بازی های سوار شدنی خوشش می آید.
• * هنجار داشتن ۳ تا ۶ مورد از موارد بالاست.

۱۹ تا ۲۴ ماه

• می تواند  به شکل صحیح به توپ لگد بزند،
• می تواند یک خط مستقیم بکشد،
• می تواند بدون کمک از پله ها بالا یا پایین بیاید،
• از قاشق و چنگال استفاده می کند،
• می تواند بدود،
• توپ را از بالا به پایین پرتاب می کند،
• با کمک دیگران لباس را در می آورد،
• می تواند با مکعب ها برج ۴ طبقه بسازد.
• * هنجار داشتن ۵ تا ۸ مورد از موارد بالاست.

۲۵ تا ۳۰ ماهگی

• دستش را می شوید و خشک می کند،
• با کمک دیگران مسواک می زند،
• لباس هایش را در می آورد،
• توپ را از پایین به بالا پرتاب می کند،
• برجی با چندین مکعب می سازد،
• خط عمودی می کشد،
• یک برج ۶ طبقه می سازد،
• روی یک پا تعادلش را حفظ می کند.
• * هنجار داشتن ۴ تا ۸  مورد از موارد بالاست.

۳۱ تا ۳۶ ماهگی

• به  تنهایی مسواک می زند،
• یک برج ۸ طبقه می سازد،
• حدود ۳ ثانیه می تواند تعادلش را روی یک پا حفظ کند،
• بدون کمک دیگران لباس خودرا می پوشد،
• دستش را می شوید و خشک می کند.
• * هنجار داشتن ۲ تا ۵ مورد از موارد بالاست.

۳۷ تا ۴۲  ماهگی

• از روی موانع یا اشیای سر راه عبور می کند،
• روی یک خط راه می رود،
• اسباب بازی چرخ دار را می کشد، هل می دهد و راه می برد،
• سه چرخه را می راند،
• کشیدن دایره را تقلید می کند.
• * هنجار داشتن ۳ تا ۵ مورد از موارد بالاست.

۴۳ تا ۴۸ ماهگی

• روی یک پا به حدود ۵ تا ۱۰ ثانیه می ایستد،
• به طور مستقل سرسره بازی می کند،
• توپ را بالای سرش پرتاب می کند،
• توپ رها شده از بالا به پایین  یا انداخته شده را می گیرد،
• جست و خیز و لی لی می کند.
• * هنجار داشتن حداقل داشتن ۴ مورد از موارد بالاست.

۴۹ تا ۶۰ ماهگی

• می تواند با پنجه یا پاشنه به عقب گام بردارد،
• می تواند ۱۰ بار به جلو بپرد ، بدون آنکه بیافتد،
• می تواند از روی خط با قیچی ببرد،
• علامت ضربدر را تقلید می کند،
• شکل مربع را با کمک تقلید می کند،
• – برخی از حروف الفبا را می نویسد.
• * هنجار داشتن ۳  تا ۶ مورد از موارد بالاست.

۶۱ تا ۷۲ ماهگی

• می تواند اهسته روی پنجه پا راه برود،
• می پرد و هربار پایش را عوض می کند،
• از روی طناب می پرد،
• می تواند دور اشکال ساده را با قیچی ببرد،
• کشیدن مثلث را تقلید می کند،
• می تواند شکل لوزی را رسم کند،
• اسم خودش را می نویسد،
• اعداد ۱تا۵ را می نویسد،
• داخل خطوط را رنگ می کند،
• مداد را شبیه فرد بزرگسال در دست می گیرد،
• برتری طرفی دست کاملا تثبیت شده است (راست دست یا چپ دست بودن)،
• مهارت چسباندن (کاغذ) را به درستی انجام می دهد.
• * هنجار داشتن ۵ تا ۱۲ مورد از موارد بالاست.

منبع :

آزمون سنجش رشد نیوشا – دکتر سعید ملایری و دکتر زهرا جعفری